Popularność mangi i anime w kulturze polskiej

Choć manga pojawiła się w Polsce stosunkowo niedawno, to szybko zdobyła dobrą pozycję w kulturze popularnej. Dziś komiksy japońskie nie są już egzotycznym dziwactwem – spotkać je można na półkach obok innych książek. Jak przebiegał wzrost ich popularności w Polsce?

Aby dokładnie zanalizować pozycję i popularność mangi i anime w Polsce, należy najpierw odpowiedzieć na pytanie: „czym są manga i anime?" oraz „skąd się wzięły i w jaki sposób się rozprzestrzeniły?". Słowo „manga" oznacza „niepohamowane obrazy" (nazwy tej po raz pierwszy użył na określenie swoich szkiców Katsushika Hokusai, którego P. Varley nazywa „ojcem nowoczesnego komiksu japońskiego" [1]). Ale skąd wzięła się manga? H. Scott-Baron twierdzi, że źródła mangi „odnaleźć można w tradycyjnej grafice japońskiej w stylu ukiyo-e, przedstawiającej sceny z życia codziennego" [2]. Ukiyo-e (jap. „obrazy przepływającego świata") to określenie japońskiego stylu w malarstwie i drzeworycie, istniejącego od połowy XVII wieku. Jednakże początków mangi należy szukać znacznie wcześniej – „tradycja komiksu, szczególnie satyrycznego, sięga w Japonii czasów starożytnych" [3], pisze P. Varley, na podtrzymanie swojej tezy podając fakt, że malunki komiksowe można znaleźć nawet na ścianach świątyni Hōryū-ji, która została wzniesiona w roku 607. Manga – w postaci takiej, jaką znamy dziś – rozwinęła i ukształtowała się (najpierw szczególnie w swojej ojczyźnie – Paul Varley podaje, że w roku 1980 komiksy stanowiły aż 27% wszystkich wydawanych w Japonii pozycji [4] – potem także na zachodzie) w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat. „Przyjęcie stylistyki mangi i jej wyobraźni ikonicznej przez nowoczesna subkulturę oraz główny nurt przemysłu rozrywkowego wzmocniło światową pozycję tej formy przekazu."[5] – Scott-Baron wyraźnie wskazuję, na rolę rozwoju nowoczesności w umocnieniu się popularności mangi. Słowo „anime" (skrót wymowy od angielskiego animation) początkowo używane tylko w Japonii, oznaczało po prostu film animowany (bez względu na kraj jego pochodzenia). Jednak poza Japonią słowo to jest używane tylko w odniesieniu do japońskich produkcji [6], czyli filmów animowanych powstałych na podstawie mang.

Japońska popkultura dotarła do Polski stosunkowo późno – obecna pozycja mangi i anime w Polsce została wypracowana przez zaledwie kilka lat. Symbolicznie za początek ery mangi i anime w naszym kraju można uznać powstanie w 1996 roku pierwszego wydawnictwa mangowego – Japonica Polonica Fantastica (zwyczajowo nazywane J.P.F.) oraz jego debiut wydaniem mangi Aż do nieba autorstwa Ikedy Riyoko. Ale prawdziwą popularność mangi spowodowało dopiero wydanie przez J.P.F. mangi Sailor Moon autorstwa Naoko Takeuchi (zgodnie z zasadą, że jeśli anime było popularne w Polsce, to warto wydać mangę będącą jego pierwowzorem). Drukowanie serii rozpoczęto w 1997 roku i w czasie dwóch lat wydano osiemnaście tomów, które kupowała coraz większa liczba osób – „anime Sailor Moon wywołało boom na wszystko, co japońskie, a manga ten boom podtrzymała i rozszerzyła na kolejne grupy odbiorców" [7]. Co więcej, wydanie „Sailor Moon" zbiegło się w czasie z wydaniem dwóch czasopism tratujących o kulturze japońskiej – Animegaido i Kawaii. Za kolejny przełomowy moment możemy uznać rok 1999, kiedy J.P.F. wydaje pierwszą mangę w formacie japońskim (czytaną od prawej do lewej) – Neon Genesis Evangelion autorstwa Sadamoto Yoshiyuki. Rok później pojawiają się, wydane również przez J.P.F, pierwsze mangi kierowane do czytelnika starszego (powyżej piętnastego roku życia) – Plastic littre i Chirality, obie autorstwa Satoshi Urushihary. W ciągu następnych powstawały kolejne mangowe wydawnictwa, w tym: TM Semic (działało w latach 1998-2001), Waneko (od roku 1999), Mangaya (rozpoczęło i skończyło działalność w 2000 roku), Egmont (choć wydawnictwo istniało już na polskim rynku, lecz wcześniej zajmowało się tylko komiksem europejskim i amerykańskim, aby w roku 2002 dodać do swojej oferty również komiks japoński), Kasen (od roku 2002) oraz Mandragora (od roku 2005). Lata 2000-2005 to czas dalszego rozwoju tychże wydawnictw, na szczególną uwagę zasługują lata 2003-2004, kiedy wydano najwięcej nowych tytułów, takich jak: Paradise Kiss autorstwa Ai Yazawy, Great Teacher Onizuka, stworzony przez Tohru Fujisawę, Love Hina którego twórcą jest Ken Akamatsu czy Brzoskwinia autorstwa Miwy Uedy. Inne mangi wydane w tym czasie to na przykład: Kenshin, autorstwa Nobuhiro Watsuki, Naruto, którego twórcą jest Masashi Kishimoto, Chobits zespołu CLAMP], Wolf's Rain Toshitsugu Iida czy Hellsing Kouty Hirano]. Mimo to rok później następuje poważny kryzys, który mógłby zagrozić popularności mangi w Polsce: Egmont wstrzymuje wydawanie Inu-Yashy autorstwa Rumiko Takahashi, a J.P.F. wydawanie Heata Yoshiyuki Okamury i Ryoichi Ikegami, Tokyo Mew Mew Reiko Yoshidy i Mie Ikumi oraz D.N.Angel Yukiru Sugisaki. Sytuację ratuje jednak wydawnictwo Waneko, wypuszczając bardzo popularną mangę wojenną Cat Shit One autorstwa Motofumi Kobayashiego. Na szczęście w kolejnych latach (2007-2008) sytuacja nieco się poprawiła: J.P.F. wznawia wydawanie wstrzymanych wcześniej pozycji, rozpoczyna dwie nowe popularne serie: Angel Sanctuary Kaori Yuki oraz Death Note Tsugumi Ōby i Takeshiego Obaty a ponadto planuje wydanie Bleacha autorstwa Tite Kubo. Waneko rozpoczyna wydawanie znanej serii Yami no matsuei: Ostatni synowie ciemności autorstwa Yōko Matsushity.

Wzrastająca popularność mangi otworzyła drogę rozwoju dla anime. W 2001 roku powstaje blok programowy Hyper (od 21:00 do 1:00 w nocy, na kanale zajmowanym w dzień przez telewizję ZigZap, wcześniej MiniMax), który oprócz programów na temat gier komputerowych emituje również anime, między innymi tak popularne pozycje jak: Bleach, Chobits, Fullmetal Alchemist, Gilgamesh, Great Teacher Onizuka, Gunslinger Girl, Hellsing czy Neon Genesis Evangelion. Dodatkowo w Polsce działają dwa wydawnictwa anime. Pierwsze to Anime Gate (dział przedsiębiorstwa Vision), które od roku 2005 wydało ponad trzydzieści seriali i filmów anime (w tym tytuły takie jak: Devil May Cry, Ergo Proxy, Samurai Champloo) z których dwa, Appleseed i Vexille, trafiły do kin (reszta wydawana jest bezpośrednio na DVD). Drugim dystrybutorem anime w Polsce jest Anime Virtual (firma szwajcarska, posiadająca oddziały między innymi w Polsce). Mimo że na początku swojej działalności był krytykowany za zbyt wysokie ceny swoich nagrań, w połowie 2007 roku Anime Virtual stał się największym dystrybutorem filmów anime w Polsce, wydając między innymi pozycje takie jak: Gravitation, Tsubasa Chronicle, Wolf's Rain, ×××HOLiC.

Nie można również zapomnieć o roli, jaką w kształtowaniu popularności mangi i anime w Polsce odegrały magazyny i pisma o tejże tematyce. Na szczególną uwagę zasługują tytuły takie jak: Kawaii (wydawany w latach 1997-2005), pierwszy polski magazyn tego typu, Mangamix (wydawany w latach 2001-2004), periodyk, zawierający obok artykułów dotyczących Japonii także odcinki japońskich mang (niektóre z nich doczekały się potem wydania topikowego), Mangazyn (lata 2003-2004), pismo traktujące o mandze, anime i szeroko rozumianej kulturze Japonii, Kyaa! (pierwszy numer wydany został w roku 2006) – fanzin pisany przez fanów dla fanów – oraz Otaku (od roku 2006) – wydawany przez studio JG, specjalizujące się także – a może przede wszystkim – w wypuszczaniu na rynek mang i doujinshi (komiks rysowany przez fana-amatora, oparty na popularnej serii) polskich twórców (np. Meago Saga, Akatsukiss czy Dead Not).

Innym przejawem popularności mangi i anime są konwenty – zloty i spotkania fanów, organizowane z inicjatywy samych zainteresowanych. Program zwykle obejmuje wspólne oglądanie anime, dyskusje o mandze, konkursy i warsztaty. W Polsce odbywa się ich ponad szesnaście [8], do najważniejszych (pod względem wielkości oraz tradycji) należą: Ecchicon (odbywający się w Warszawie), Animatsuri – festiwal anime (również Warszawa), Magnificon (Kraków), Konecon (Szczecin), Piernicon (Toruń) i Dojicon (ponownie Kraków) – na niektóre z nich przybywa nawet dwa tysiące osób z całego kraju.
Wszystkie te dane i informacje wskazują jednoznacznie, że choć manga pojawiła się w Polsce stosunkowo niedawno, to szybko zdobyła dobrą pozycję w kulturze popularnej, a wrastające zainteresowanie tą tematyką wróży jej jeszcze długie lata świetności. Oczywiście można próbować określać zainteresowanie mangą i anime jako chwilowy trend lub modę, ale błędne będzie twierdzenie, że moda ta wkrótce przeminie – wręcz przeciwnie, możemy spodziewać się raczej jej dalszego rozwoju. Mimo że na rynku polskim dostępnych jest prawie dwieście pięćdziesiąt tytułów mang i anime (a w kolejce do wydania już czekają kolejne), rynek ten nadal nie jest nasycony, co pokazuje między innymi spora nieoficjalna dystrybucja tego rodzaju pozycji (oglądanie anime na zagranicznych stronach, czytanie skanlacji mang, wymiana plików za pośrednictwem internetu). Dodatkowo można zauważyć proces zakorzeniania się mangi i anime w kulturze polskiej – komiksy japońskie nie funkcjonują już na zasadzie „egzotycznego dziwactwa", ale coraz częściej można je spotkać w księgarniach obok tradycyjnych, polskich pozycji. Podsumowując, mimo że w Polsce dostęp do mangi i anime jest ciągle trudniejszy niż na przykład w Anglii czy Francji (nie wspominając nawet o USA i – rzecz jasna – Japonii), zainteresowanie tą tematyką jest coraz większe i można mieć nadzieję, że wpłynie na jej dalszy – równie dynamiczny – rozwój.

____________________________________

[1]     P. Varley, Kultura japońska, tłum. Magdalena Komorowska, Kraków 2006 s. 337.
[2]     H. Scott-Baron, Manga – grafika komputerowa: jak tworzyć w swoim komputerze mangę najwyższej jakości?, tłum. Krzysztof Wojciechowski, Warszawa 2006, s. 5.
[3]     P. Varley, op. cit., s. 338.
[4]     Dane z jw., s. 337.
[5]     H. Scott-Baron, op. cit., s.5.
[6]     Na podstawie artykułu: A Brief HISTORY of ANIME Primer [on-line:] http://www.animemetro.com/control.cfm?ID=232 [13.09.2011].
[7]     Seba, Dziesięciolecie m&a, „Otaku" nr 1, 2006, [on-line:]  http://otaku.pl/index.php?v=earchiwum [13.09.2011].
[8]     Na podstawie spisu ze strony http://konwenty.net/events [22.12.2008].

BIBLIOGRAFIA
CosmoP_Justy, A Brief HISTORY of ANIME Primer, [on-line:], http://www.animemetro.com/control.cfm?ID=232 [13.09.2011].
Seba, Dziesięciolecie m&a, „Otaku" nr 1, 2006, [online:] http://otaku.pl/index.php?v=earchiwum[13.09.2011].
Słownik japońsko-polski, tłum. K. Okazaki, E. Szulc, E. Pałasz-Rutkowska, Warszawa 2007.
Scott-Baron H., Manga – grafika komputerowa: jak tworzyć w swoim komputerze mangę najwyższej jakości?, tłum. K.Wojciechowski, Warszawa 2006.
Varley P., Kultura japońska, tłum. M. Komorowska, Kraków 2006.
oraz następujące strony internetowe:
http://tanuki.pl/ (dostęp: 13.09.2011).
http://wikipedia.org (dostęp: 13.09.2011).

Autor: Anna Kuchta

Published Date: 23.05.2014
Published by: Piotr Waczyński