Magazyn antropologiczno-społeczno-kulturowy "Maska"

Historia Kurdów jest znacznie starsza niż narodów europejskich; niestety nie sposób prześledzić jej w pełni, gdyż ginie ona w mrokach dziejów. Można natomiast przyjrzeć się bliżej wzmiankom historycznym w tekstach różnej proweniencji, na które powołują się zarówno badacze, jak i sami Kurdowie.

O pochodzeniu Kurdów wiadomo niewiele, a poświadczone[1] informacje pochodzą dopiero z IX-XI w. Zbiega się to początkami formowania się zalążków świadomości przynależności etnicznej w Europie. To właśnie między IX a XI stuleciem powstają pierwsze organizmy państwowe Słowian (Rzesza Wielkomorawska, Królestwo Czeskie, państwo Mieszka I oraz Ruś Kijowska), od połowy Średniowiecza zaczynają się formować również współczesne języki narodowe. Jednak historia Kurdów jest znacznie starsza niż narodów europejskich; niestety nie sposób prześledzić jej w pełni, gdyż ginie ona w mrokach dziejów. Można natomiast przyjrzeć się bliżej wzmiankom historycznym w tekstach różnej proweniencji, od glinianych tabliczek z pismem klinowym po kroniki arabskich dziejopisarzy, na które powołują się zarówno badacze, jak i sami Kurdowie.

Według badacza brytyjskiego z początku XX wieku – pierwszą wzmiankę o Kurdach można dostrzec na tabliczce sumeryjskiej z trzeciego tysiąclecia zapisanej klinami, która mówi o krainie zwanej Qar-da lub Kur-da na południe od jeziora Wan, a zamieszkałej przez lud Su albo Subaru, powiązany z grupą górali nazywanych Qur-ti-e[2]. Podobna wzmianka pojawia się w relacji asyryjskiej około 1000 r. p.n.e., gdzie nazwy Kurti i Kurkhi stosuje się w odniesieniu do ludności górzystych obszarów w pobliżu jeziora Wan. Obecnie coraz częściej uważa się za miejsce pochodzenia lub przynajmniej najwcześniejszej bytności ludów kurdyjskich góry Zagros. Według niektórych źródeł[3] pojawienie się Kurdów [Fajlijskich[4]] w Elamie przypada na rok 2670 p.n.e., kiedy na jego tronie zasiada sumeryjski władca Pela, pierwszy z dwunastu w dynastii. Fuad Jomma pisze, że: „Kurdowie wywodzą się od potomków plemienia Guti, Lurowie zaś z plemienia Lulubit", plemiona te miały ze sobą sąsiadować od około roku 2500 p.n.e.

Na początku IV w. p.n.e. Ksenofont w swoim dziele Anabaza wspomina o ludzie Carduchi (właściwie: Kardoûkhoi), kiedy Grecy musieli się przedzierać przez ich tereny podczas „marszu dziesięciu tysięcy" (wyprawy Cyrusa Młodszego). Rzymski pisarz Diodor Sycylijczyk nazywa północne szczyty gór Zagros – „górami Karduchi". Inną nazwę: Cyrtii (Κύρτιοι [Kurtioi]) – wymieniają Polibiusz, Liwiusz i Strabon. Ten ostatni nazywa mieszkańców Zagros – Gordianami. Władca Persji z dynastii Arsacydów nosił imię Gotarzes, co da się przetłumaczyć jako „wódz Gutii".

Sami natomiast Kurdowie często uważają się za potomków Medów, o których języku nie można powiedzieć zbyt wiele, gdyż znane są tylko imiona władców. Brzmią one dosyć podobnie do imion perskich, co wskazuje na ich bliskie pokrewieństwo. Również orientalista rosyjski Władimir Fiodorowicz Minurski zaproponował podobną teorię. Kurdowie mieliby się pojawić na arenie dziejów w wyniku wędrówek Medów i Persów w końcu drugiego tysiąclecia p.n.e. Pierwsze wzmianki o Medach pojawiają się w źródłach asyryjskich w 836 roku p.n.e. Po trzech stuleciach dominacji medyjskiej Persowie pod wodzą Cyrusa Starszego przejęli władzę około roku 550 p.n.e. Medowie szybko wywołali powstanie, które upadło i jego uczestnicy musieli się schronić w góry Taurus i Zagros. Tam napotkali inne plemiona nieindoirańskie, z którymi utworzyli sojusz. Po pewnym czasie wymieszali się z miejscową ludnością. Jedno z plemion mogło nosić nazwę Kurd lub Kurmandżi. W 226 roku n.e. pierwszy władca Sasanidzki wymienia w dokumencie wrogie mu państwo jako Kurdan.

Pod względem lingwistycznym Kurdowie bez wątpienia należą do grupy języków irańskich w obrębie indoirańskiej gałęzi języków indoeuropejskich. Dialekt sorani bliski jest językowi średnioperskiemu – pahlawi. Poza tym kurdyjski należy do grupy satem[5], w której oprócz języków indoirańskich znajdują się również języki słowiańskie, bałtyckie, ormiański oraz albański[6].

Również religia dawnych Kurdów jest pochodzenia indoeuropejskiego. Bowiem przed inwazją muzułmańską wyznawali oni zaratusztrianizm i znaczna część dalej jest wyznawcami różnych odmian tej wiary (Jezydzi są drugą pod względem ilości wyznawców grupą religijną w Kurdystanie irackim[7]).

Jednak zaskakujące wydają się być wnioski płynące z badań genetycznych. Chociaż należy być tutaj niezwykle ostrożnym, ponieważ genetyka jest wciąż raczkującą nauką i niektórych wyników nie potrafimy jeszcze interpretować. Badania te wykazały, że Kurdowie bardziej są genetycznie spokrewnieni z Afroazjatami (Semito-chamitami), Turkami i ludnością Europy, niż z Indoirańczykami (sic!).

Możliwe więc, że jest ziarnko prawdy w teorii wywodzącej Kurdów z Hurytów. Owi Huryci, pochodzący z gór Zagros, stworzyli w drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. potężne imperium Mitanni, które upadło w połowie XIV wieku p.n.e. Stopniowo Huryci byli wypierani z obszaru północnej Syrii przez Hetytów oraz inne ludy aż na Kaukaz, gdzie w pierwszym tysiącleciu p.n.e. utworzyli państwo Urartu[8]. Urartu upadło w wyniku najazdów ludów koczowniczych z Azji Środkowej (Scytów).

Ciekawostką jest, że z tą nazwą wiąże się mit o potopie zawarty w Biblii i Koranie. Otóż Biblia podaje, że arka Noego osiadła na górze Ararat, natomiast Koran, że na górze al-Judi. W rzeczywistości obie nazwy są nieco zniekształcone i odnoszą się do tego samego miejsca. W pierwszym przypadku problem stanowiło to, że Izraelici nie notowali samogłosek (jak większość ludów semickich) i zapis wyglądał: ‘RRT, błędnie wstawiono litery i powstał aRaRaT zamiast uRaRTu. Urartu było wtedy powszechnie używanym terminem geograficznym, Rzymianie stosowali nazwę: „góry Gordyjskie [Kurdyjskie]". Z kolei w Koranie zniekształcona jest wymowa słowa Jordi albo Giordi, pochodząca od ludu o nazwie Cardu albo Gardu, które Grecy zamienili na: Gordyae.[9]

Konkluzja:

Jak wynika z tego co przedstawiłem, nie ma prostej odpowiedzi na pytanie, gdzie należy szukać korzeni Kurdów. Jednocześnie wyraźnie widać, że jest to naród bardzo stary, jeden z najstarszych istniejących do dzisiaj. Lecz nie jest pewne, nawet w świetle badań genetycznych, czy rzeczywiście byli ludem indoirańskim, czy też było to niezwykłe oddziaływanie Medów, którzy wpłynęli na zwyczaje i język autochtonów z gór Zagros. Jeżeli badania genetyczne zostaną kiedyś dopracowane i będzie można w pełni wykorzystać je jako źródło wiedzy historycznej, możliwe będzie zrewidowanie poglądów na ten temat. Na razie jest to kolejny problem do rozwikłania. Prawdziwy „węzeł gordyjski [kurdyjski]".

Bibliografia:

1. M. M. Dziekan, Historia Iraku, Warszawa 2002.
2. L. Dzięgiel, Węzeł kurdyjski: kultura, dzieje, walka o przetrwanie, Kraków 1992.
3. A. R. Ghassemlou – Kurdystan i Kurdowie, Warszawa, 1969
4. F. Jomma, Kurdowie i Kurdystan: ( problemy diaspory kurdyjskiej), Gdańsk 2001.
5. L. Spencer, J. L. Lienard, The Search for Noah's Ark, 2005
6. W kręgu problematyki Kurdów i Kurdystanu, Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej Poznań, 20-21 października 2003, red. A. Abbas, Poznań 2004.

Genetyka:

1. A. D. Lavender, Comparing DNA Patterns of Sephardi, Ashkenazi & Kurdish jews 
2. A. Arnaiz-Villena i in., HLA alleles and haplotypes in the Turkish population: relatedness to Kurds, Armenians and other Mediterraneans, "Tissue Antigens", nr 57, ss. 308–31.
3. I. Nasidze i in., MtDNA and Y-chromosome Variation in Kurdish Groups, Annals of Human Genetics t. 4 2005 r., ss. 401-412.

Źródła internetowe:

1. Encyclopaedia Iranica [on-line:] http://www.iranica.com/newsite/index.isc [13.09.2011]
2. Klub Miłośników Kultury Asyryjskiej SZLOMO [on-line:] http://szlomo.pl/ [13.09.2011]
3. The Encyclopaedia of Kurdistan: KURDISTANICA [on-line:] http://www.kurdistanica.com/ [13.09.2011]